‘‘อติเวลํ นุ อมฺมาย, อุญฺฉา ลทฺโธ อนปฺปโก [อุญฺฉาลทฺธํ อนปฺปกํ (สฺยา.)];

ยา โน พทฺเธ น ชานาสิ, พฺราหฺมเณน ธเนสินาฯ

[2179]

‘‘อจฺจายิเกน ลุทฺเทน, โย โน คาโวว สุมฺภติ;

อปชฺช อมฺมํ ปสฺเสมุ, สายํ อุญฺฉาโต อาคตํฯ

[2180]

‘‘ทชฺชา อมฺมา พฺราหฺมณสฺส, ผลํ ขุทฺเทน มิสฺสิตํ;

ตทายํ อสิโต ธาโต, น พาฬฺหํ ธารเยยฺย [ตรเยยฺย (สี. สฺยา. ปี.)] โนฯ

[2181]

‘‘สูนา จ วต โน ปาทา, พาฬฺหํ ธาเรติ พฺราหฺมโณ;

อิติ ตตฺถ วิลปิํสุ, กุมารา มาตุคิทฺธิโน’’ฯ

ทารกปพฺพํ นามฯ

มทฺทีปพฺพํ

[2182]

‘‘เตสํ ลาลปฺปิตํ สุตฺวา, ตโย วาฬา วเน มิคา;

สีโห พฺยคฺโฆ จ ทีปิ จ, อิทํ วจนมพฺรวุํฯ

[2183]

‘‘มา เหว โน ราชปุตฺตี, สายํ อุญฺฉาโต อาคมา;

มา เหวมฺหาก นิพฺโภเค, เหฐยิตฺถ วเน มิคาฯ

[2184]

‘‘สีโห จ นํ วิเหเฐยฺย, พฺยคฺโฆ ทีปิ จ ลกฺขณํ;

เนว ชาลีกุมารสฺส, กุโต กณฺหาชินา สิยา;

อุภเยเนว ชีเยถ, ปติํ ปุตฺเต จ ลกฺขณา’’ฯ

[2185]

‘‘ขณิตฺติกํ เม ปติตํ, ทกฺขิณกฺขิ จ ผนฺทติ;

อผลา ผลิโน รุกฺขา, สพฺพา มุยฺหนฺติ เม ทิสาฯ

[2186]

‘‘ตสฺสา สายนฺหกาลสฺมิํ, อสฺสมาคมนํ ปติ;

อตฺถงฺคตมฺหิ สูริเย, วาฬา ปนฺเถ อุปฏฺฐหุํฯ

[2187]

‘‘นีเจ โจลมฺพเต สูริโย, ทูเร จ วต อสฺสโม;

ยญฺจ เนสํ อิโต หสฺสํ [หิสฺสํ (ก.)], ตํ เต ภุญฺเชยฺยุ โภชนํฯ

[2188]

‘‘โส นูน ขตฺติโย เอโก, ปณฺณสาลาย อจฺฉติ;

โตเสนฺโต ทารเก ฉาเต, มมํ ทิสฺวา อนายติํฯ

[2189]

‘‘เต นูน ปุตฺตกา มยฺหํ, กปณาย วรากิยา;

สายํ สํเวสนากาเล, ขีรปีตาว อจฺฉเรฯ

[2190]

‘‘เต นูน ปุตฺตกา มยฺหํ, กปณาย วรากิยา;

สายํ สํเวสนากาเล, วาริปีตาว อจฺฉเรฯ

[2191]

‘‘เต นูน ปุตฺตกา มยฺหํ, กปณาย วรากิยา;

ปจฺจุคฺคตา มํ ติฏฺฐนฺติ, วจฺฉา พาลาว มาตรํฯ

[2192]

‘‘เต นูน ปุตฺตกา มยฺหํ, กปณาย วรากิยา;

ปจฺจุคฺคตา มํ ติฏฺฐนฺติ, หํสาวุปริปลฺลเลฯ

[2193]

‘‘เต นูน ปุตฺตกา มยฺหํ, กปณาย วรากิยา;

ปจฺจุคฺคตา มํ ติฏฺฐนฺติ, อสฺสมสฺสาวิทูรโตฯ

[2194]

‘‘เอกายโน เอกปโถ, สรา โสพฺภา จ ปสฺสโต;

อญฺญํ มคฺคํ น ปสฺสามิ, เยน คจฺเฉยฺย อสฺสมํฯ

[2195]

‘‘มิคา นมตฺถุ ราชาโน, กานนสฺมิํ มหพฺพลา;

ธมฺเมน ภาตโร โหถ, มคฺคํ เม เทถ ยาจิตาฯ

[2196]

‘‘อวรุทฺธสฺสาหํ ภริยา, ราชปุตฺตสฺส สิรีมโต;

ตํ จาหํ นาติมญฺญามิ, รามํ สีตาวนุพฺพตาฯ

[2197]

‘‘ตุมฺเห จ ปุตฺเต ปสฺสถ, สายํ สํเวสนํ ปติ;

อหญฺจ ปุตฺเต ปสฺเสยฺยํ, ชาลิํ กณฺหาชินํ จุโภฯ

[2198]

‘‘พหุํ จิทํ มูลผลํ, ภกฺโข จายํ อนปฺปโก;

ตโต อุปฑฺฒํ ทสฺสามิ, มคฺคํ เม เทถ ยาจิตาฯ

[2199]

‘‘ราชปุตฺตี จ โน มาตา, ราชปุตฺโต จ โน ปิตา;

ธมฺเมน ภาตโร โหถ, มคฺคํ เม เทถ ยาจิตา’’ฯ

[2200]

‘‘ตสฺสา ลาลปฺปมานาย, พหุํ การุญฺญสญฺหิตํ;

สุตฺวา เนลปติํ วาจํ, วาฬา ปนฺถา อปกฺกมุํ’’ฯ

[2201]

‘‘อิมมฺหิ นํ ปเทสมฺหิ, ปุตฺตกา ปํสุกุณฺฐิตา;

ปจฺจุคฺคตา มํ ติฏฺฐนฺติ, วจฺฉา พาลาว มาตรํฯ

[2202]

‘‘อิมมฺหิ นํ ปเทสมฺหิ, ปุตฺตกา ปํสุกุณฺฐิตา;

ปจฺจุคฺคตา มํ ติฏฺฐนฺติ, หํสาวุปริปลฺลเลฯ

[2203]

‘‘อิมมฺหิ นํ ปเทสมฺหิ, ปุตฺตกา ปํสุกุณฺฐิตา;

ปจฺจุคฺคตา มํ ติฏฺฐนฺติ, อสฺสมสฺสาวิทูรโตฯ

[2204]

‘‘ทฺเว มิคา วิย [เต มิคาวิย (สี. สฺยา. ปี.)] อุกฺกณฺณา [โอกฺกณฺณา (ก.)], สมนฺตา มภิธาวิโน;

อานนฺทิโน ปมุทิตา, วคฺคมานาว กมฺปเร;

ตฺยชฺช ปุตฺเต น ปสฺสามิ, ชาลิํ กณฺหาชินํ จุโภฯ

[2205]

‘‘ฉกลีว มิคี ฉาปํ, ปกฺขี มุตฺตาว ปญฺชรา;

โอหาย ปุตฺเต นิกฺขมิํ, สีหีวามิสคิทฺธินี;

ตฺยชฺช ปุตฺเต น ปสฺสามิ, ชาลิํ กณฺหาชินํ จุโภฯ

[2206]

‘‘อิทํ เนสํ ปทกฺกนฺตํ, นาคานมิว ปพฺพเต;

จิตกา ปริกิณฺณาโย, อสฺสมสฺสาวิทูรโต;

ตฺยชฺช ปุตฺเต น ปสฺสามิ, ชาลิํ กณฺหาชินํ จุโภฯ

[2207]

‘‘วาลิกายปิ โอกิณฺณา, ปุตฺตกา ปํสุกุณฺฐิตา;

สมนฺตา มภิธาวนฺติ, เต น ปสฺสามิ ทารเกฯ

[2208]

‘‘เย มํ ปุเร ปจฺจุฏฺเฐนฺติ [ปจฺจุเทนฺติ (สี. สฺยา. ปี.)], อรญฺญา ทูรมายติํ;

ตฺยชฺช ปุตฺเต น ปสฺสามิ, ชาลิํ กณฺหาชินํ จุโภฯ

[2209]

‘‘ฉกลิํว มิคิํ ฉาปา, ปจฺจุคฺคนฺตุน มาตรํ;

ทูเร มํ ปวิโลเกนฺติ [อปโลเกนฺติ (ก.), ปฏิวิโลเกนฺติ (สฺยา.)], เต น ปสฺสามิ ทารเกฯ

[2210]

‘‘อิทํ เนสํ กีฬานกํ, ปติตํ ปณฺฑุเพฬุวํ;

ตฺยชฺช ปุตฺเต น ปสฺสามิ, ชาลิํ กณฺหาชินํ จุโภฯ

[2211]

‘‘ถนา จ มยฺหิเม ปูรา, อุโร จ สมฺปทาลติ;

ตฺยชฺช ปุตฺเต น ปสฺสามิ, ชาลิํ กณฺหาชินํ จุโภฯ

[2212]

‘‘อุจฺฉงฺเคโก วิจินาติ, ถนเมกาวลมฺพติ;

ตฺยชฺช ปุตฺเต น ปสฺสามิ, ชาลิํ กณฺหาชินํ จุโภฯ

[2213]

‘‘ยสฺสุ สายนฺหสมยํ, ปุตฺตกา ปํสุกุณฺฐิตา;

อุจฺฉงฺเค เม วิวตฺตนฺติ, เต น ปสฺสามิ ทารเกฯ

[2214]

‘‘อยํ โส อสฺสโม ปุพฺเพ, สมชฺโช ปฏิภาติ มํ;

ตฺยชฺช ปุตฺเต อปสฺสนฺตฺยา, ภมเต วิย อสฺสโมฯ

[2215]

‘‘กิมิทํ อปฺปสทฺโทว, อสฺสโม ปฏิภาติ มํ;

กาโกลาปิ น วสฺสนฺติ, มตา เม นูน ทารกาฯ

[2216]

‘‘กิมิทํ อปฺปสทฺโทว, อสฺสโม ปฏิภาติ มํ;

สกุณาปิ น วสฺสนฺติ, มตา เม นูน ทารกาฯ

[2217]

‘‘กิมิทํ ตุณฺหิภูโตสิ, อปิ รตฺเตว เม มโน;

กาโกลาปิ น วสฺสนฺติ, มตา เม นูน ทารกาฯ

[2218]

‘‘กิมิทํ ตุณฺหิภูโตสิ, อปิ รตฺเตว เม มโน;

สกุณาปิ น วสฺสนฺติ, มตา เม นูน ทารกาฯ

[2219]

‘‘กจฺจิ นุ เม อยฺยปุตฺต, มิคา ขาทิํสุ ทารเก;

อรญฺเญ อิริเณ วิวเน, เกน นีตา เม ทารกาฯ

[2220]

‘‘อทุ เต ปหิตา ทูตา, อทุ สุตฺตา ปิยํวทา;

อทุ พหิ โน นิกฺขนฺตา, ขิฑฺฑาสุ ปสุตา นุ เตฯ

[2221]

‘‘เนวาสํ เกสา ทิสฺสนฺติ, หตฺถปาทา จ ชาลิโน;

สกุณานญฺจ โอปาโต, เกน นีตา เม ทารกาฯ

[2222]

‘‘อิทํ ตโต ทุกฺขตรํ, สลฺลวิทฺโธ ยถา วโณ;

ตฺยชฺช ปุตฺเต น ปสฺสามิ, ชาลิํ กณฺหาชินํ จุโภฯ

[2223]

‘‘อิทมฺปิ ทุติยํ สลฺลํ, กมฺเปติ หทยํ มม;

ยญฺจ ปุตฺเต น ปสฺสามิ, ตฺวญฺจ มํ นาภิภาสสิฯ

[2224]

‘‘อชฺเชว [อชฺช เจ (สฺยา.)] เม อิมํ รตฺติํ, ราชปุตฺต น สํสสิ;

มญฺเญ โอกฺกนฺตสนฺตํ [อุกฺกนฺตสตฺตํ (สี. ปี.)] มํ, ปาโต ทกฺขิสิ โน มตํ’’ฯ

[2225]

‘‘นูน มทฺที วราโรหา, ราชปุตฺตี ยสสฺสินี;

ปาโต คตาสิ อุญฺฉาย, กิมิทํ สายมาคตา’’ฯ

[2226]

‘‘นนุ ตฺวํ สทฺทมสฺโสสิ, เย สรํ ปาตุมาคตา;

สีหสฺสปิ นทนฺตสฺส, พฺยคฺฆสฺส จ นิกุชฺชิตํฯ

[2227]

‘‘อหุ ปุพฺพนิมิตฺตํ เม, วิจรนฺตฺยา พฺรหาวเน;

ขณิตฺโต เม หตฺถา ปติโต, อุคฺคีวญฺจาปิ [อุงฺคีวญฺจาปิ (ก.)] อํสโตฯ

[2228]

‘‘ตทาหํ พฺยถิตา ภีตา, ปุถุ กตฺวาน ปญฺชลิํ;

สพฺพทิสา นมสฺสิสฺสํ, อปิ โสตฺถิ อิโต สิยาฯ

[2229]

‘‘มา เหว โน ราชปุตฺโต, หโต สีเหน ทีปินา;

ทารกา วา ปรามฏฺฐา, อจฺฉโกกตรจฺฉิหิฯ

[2230]

‘‘สีโห พฺยคฺโฆ จ ทีปิ จ, ตโย วาฬา วเน มิคา;

เต มํ ปริยาวรุํ มคฺคํ, เตน สายมฺหิ อาคตาฯ

[2231]

‘‘อหํ ปติญฺจ ปุตฺเต จ, อาเจรมิว มาณโว;

อนุฏฺฐิตา ทิวารตฺติํ, ชฏินี พฺรหฺมจารินีฯ

[2232]

‘‘อชินานิ ปริทหิตฺวา, วนมูลผลหาริยา;

วิจรามิ ทิวารตฺติํ, ตุมฺหํ กามา หิ ปุตฺตกาฯ

[2233]

‘‘อหํ สุวณฺณหลิทฺทิํ, อาภตํ ปณฺฑุเพฬุวํ;

รุกฺขปกฺกานิ จาหาสิํ, อิเม โว ปุตฺต กีฬนาฯ

[2234]

‘‘อิมํ มูลาฬิวตฺตกํ, สาลุกํ จิญฺจเภทกํ;

ภุญฺช ขุทฺเทหิ สํยุตฺตํ, สห ปุตฺเตหิ ขตฺติยฯ

[2235]

‘‘ปทุมํ ชาลิโน เทหิ, กุมุทญฺจ กุมาริยา;

มาลิเน ปสฺส นจฺจนฺเต, สิวิ ปุตฺตานิ อวฺหยฯ

[2236]

‘‘ตโต กณฺหาชินายปิ, นิสาเมหิ รเถสภ;

มญฺชุสฺสราย วคฺคุยา, อสฺสมํ อุปยนฺติยา [อุปคนฺถิยา (สฺยา. ก.)]ฯ

[2237]

‘‘สมานสุขทุกฺขมฺหา, รฏฺฐา ปพฺพาชิตา อุโภ;

อปิ สิวิ ปุตฺเต ปสฺเสสิ, ชาลิํ กณฺหาชินํ จุโภฯ

[2238]

‘‘สมเณ พฺราหฺมเณ นูน, พฺรหฺมจริยปรายเณ;

อหํ โลเก อภิสฺสปิํ, สีลวนฺเต พหุสฺสุเต;

ตฺยชฺช ปุตฺเต น ปสฺสามิ, ชาลิํ กณฺหาชินํ จุโภ’’ฯ

[2239]

‘‘อิเม เต ชมฺพุกา รุกฺขา, เวทิสา สินฺทุวารกา;

วิวิธานิ รุกฺขชาตานิ, เต กุมารา น ทิสฺสเรฯ

[2240]

‘‘อสฺสตฺถา ปนสา เจเม, นิคฺโรธา จ กปิตฺถนา;

วิวิธานิ ผลชาตานิ, เต กุมารา น ทิสฺสเรฯ

[2241]

‘‘อิเม ติฏฺฐนฺติ อารามา, อยํ สีตูทกา นที;

ยตฺถสฺสุ ปุพฺเพ กีฬิํสุ, เต กุมารา น ทิสฺสเรฯ

[2242]

‘‘วิวิธานิ ปุปฺผชาตานิ, อสฺมิํ อุปริปพฺพเต;

ยานสฺสุ ปุพฺเพ ธาริํสุ, เต กุมารา น ทิสฺสเรฯ

[2243]

‘‘วิวิธานิ ผลชาตานิ, อสฺมิํ อุปริปพฺพเต;

ยานสฺสุ ปุพฺเพ ภุญฺชิํสุ, เต กุมารา น ทิสฺสเรฯ

[2244]

‘‘อิเม เต หตฺถิกา อสฺสา, พลิพทฺทา จ เต อิเม;

เยหิสฺสุ ปุพฺเพ กีฬิํสุ, เต กุมารา น ทิสฺสเร’’ฯ

[2245]

‘‘อิเม สามา สโสลูกา, พหุกา กทลีมิคา;

เยหิสฺสุ ปุพฺเพ กีฬิํสุ, เต กุมารา น ทิสฺสเรฯ

[2246]

‘‘อิเม หํสา จ โกญฺจา จ, มยูรา จิตฺรเปขุณา;

เยหิสฺสุ ปุพฺเพ กีฬิํสุ, เต กุมารา น ทิสฺสเร’’ฯ

[2247]

‘‘อิมา ตา วนคุมฺพาโย, ปุปฺผิตา สพฺพกาลิกา;

ยตฺถสฺสุ ปุพฺเพ กีฬิํสุ, เต กุมารา น ทิสฺสเรฯ

[2248]

‘‘อิมา ตา โปกฺขรณี รมฺมา, จกฺกวากูปกูชิตา;

มนฺทาลเกหิ สญฺฉนฺนา, ปทุมุปฺปลเกหิ จ;

ยตฺถสฺสุ ปุพฺเพ กีฬิํสุ, เต กุมารา น ทิสฺสเรฯ

[2249]

‘‘น เต กฏฺฐานิ ภินฺนานิ, น เต อุทกมาหตํ;

อคฺคิปิ เต น หาปิโต, กิํ นุ มนฺโทว ฌายสิฯ

[2250]

‘‘ปิโย ปิเยน สงฺคมฺม, สโม เม [สโมหํ (สฺยา.), สมฺโมหํ (ก.)] พฺยปหญฺญติ;

ตฺยชฺช ปุตฺเต น ปสฺสามิ, ชาลิํ กณฺหาชินํ จุโภ’’ฯ

[2251]

‘‘น โข โน เทว ปสฺสามิ, เยน เต นีหตา มตา;

กาโกลาปิ น วสฺสนฺติ, มตา เม นูน ทารกาฯ

[2252]

‘‘น โข โน เทว ปสฺสามิ, เยน เต นีหตา มตา;

สกุณาปิ น วสฺสนฺติ, มตา เม นูน ทารกา’’ฯ

[2253]

‘‘สา ตตฺถ ปริเทวิตฺวา, ปพฺพตานิ วนานิ จ;

ปุนเทวสฺสมํ คนฺตฺวา, โรทิ สามิกสนฺติเก [สามิกสนฺติเก โรทิ (สี. สฺยา. ปี.)]ฯ

[2254]

‘‘‘น โข โน เทว ปสฺสามิ, เยน เต นีหตา มตา;

กาโกลาปิ น วสฺสนฺติ, มตา เม นูน ทารกาฯ

[2255]

‘‘‘น โข โน เทว ปสฺสามิ, เยน เต นีหตา มตา;

สกุณาปิ น วสฺสนฺติ, มตา เม นูน ทารกาฯ

[2256]

‘‘‘น โข โน เทว ปสฺสามิ, เยน เต นีหตา มตา;

วิจรนฺติ รุกฺขมูเลสุ, ปพฺพเตสุ คุหาสุ จ’ฯ

[2257]

‘‘อิติ มทฺที วราโรหา, ราชปุตฺตี ยสสฺสินี;

พาหา ปคฺคยฺห กนฺทิตฺวา, ตตฺเถว ปติตา ฉมา’’ฯ

[2258]

‘‘ตมชฺฌปตฺตํ ราชปุตฺติํ, อุทเกนาภิสิญฺจถ;

อสฺสตฺถํ นํ วิทิตฺวาน, อถ นํ เอตทพฺรวิ’’ฯ

[2259]

‘‘อาทิเยเนว เต มทฺทิ, ทุกฺขํ นกฺขาตุมิจฺฉิสํ;

ทลิทฺโท ยาจโก วุฑฺโฒ, พฺราหฺมโณ ฆรมาคโตฯ

[2260]

‘‘ตสฺส ทินฺนา มยา ปุตฺตา, มทฺทิ มา ภายิ อสฺสส;

มํ ปสฺส มทฺทิ มา ปุตฺเต, มา พาฬฺหํ ปริเทวสิ;

ลจฺฉาม ปุตฺเต ชีวนฺตา, อโรคา จ ภวามเสฯ

[2261]

‘‘ปุตฺเต ปสุญฺจ ธญฺญญฺจ, ยญฺจ อญฺญํ ฆเร ธนํ;

ทชฺชา สปฺปุริโส ทานํ, ทิสฺวา ยาจกมาคตํ;

อนุโมทาหิ เม มทฺทิ, ปุตฺตเก ทานมุตฺตมํ’’ฯ

[2262]

‘‘อนุโมทามิ เต เทว, ปุตฺตเก ทานมุตฺตมํ;

ทตฺวา จิตฺตํ ปสาเทหิ, ภิยฺโย ทานํ ทโท ภวฯ

[2263]

‘‘โย ตฺวํ มจฺเฉรภูเตสุ, มนุสฺเสสุ ชนาธิป;

พฺราหฺมณสฺส อทา ทานํ, สิวีนํ รฏฺฐวฑฺฒโน’’ฯ

[2264]

‘‘นินฺนาทิตา เต ปถวี, สทฺโท เต ติทิวงฺคโต;

สมนฺตา วิชฺชุตา อาคุํ, คิรีนํว ปติสฺสุตาฯ

[2265]

‘‘ตสฺส เต อนุโมทนฺติ, อุโภ นารทปพฺพตา;

อินฺโท จ พฺรหฺมา ปชาปติ, โสโม ยโม เวสฺสวโณ;

สพฺเพ เทวานุโมทนฺติ, ตาวติํสา สอินฺทกาฯ

[2266]

‘‘อิติ มทฺที วราโรหา, ราชปุตฺตี ยสสฺสินี;

เวสฺสนฺตรสฺส อนุโมทิ, ปุตฺตเก ทานมุตฺตมํ’’ฯ

มทฺทีปพฺพํ นามฯ

สกฺกปพฺพํ

[2267]

ตโต รตฺยา วิวสาเน, สูริยสฺสุคฺคมนํ ปติ;

สกฺโก พฺราหฺมณวณฺเณน, ปาโต เตสํ อทิสฺสถฯ

[2268]

‘‘กจฺจิ นุ โภโต กุสลํ, กจฺจิ โภโต อนามยํ;

กจฺจิ อุญฺเฉน ยาเปถ, กจฺจิ มูลผลา พหูฯ

[2269]

‘‘กจฺจิ ฑํสา มกสา จ, อปฺปเมว สรีสปา;

วเน วาฬมิคากิณฺเณ, กจฺจิ หิํสา น วิชฺชติ’’ฯ

[2270]

‘‘กุสลญฺเจว โน พฺรหฺเม, อโถ พฺรหฺเม อนามยํ;

อโถ อุญฺเฉน ยาเปม, อโถ มูลผลา พหูฯ

[2271]

‘‘อโถ ฑํสา มกสา จ, อปฺปเมว สรีสปา;

วเน วาฬมิคากิณฺเณ, หิํสา มยฺหํ น วิชฺชติฯ

[2272]

‘‘สตฺต โน มาเส วสตํ, อรญฺเญ ชีวโสกินํ;

อิทํ ทุติยํ ปสฺสาม, พฺราหฺมณํ เทววณฺณินํ;

อาทาย เวฬุวํ ทณฺฑํ, ธาเรนฺตํ อชินกฺขิปํฯ

[2273]